Her yıl milyonlarca insan, antibiyotiklere dirençli bakteriler nedeniyle hayatını kaybediyor. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre antibiyotik direnci küresel bir tehdit. İşte 2024 yılında en tehlikeli olarak sınıflandırılan 8 bakteriyel patojen ve nedenleri.
Dünyada her yıl milyonlarca insan, bakteriyel enfeksiyonlar sebebiyle yaşamını yitiriyor. Antibiyotik tedavisi uygulansa bile, birçok vakada bakteriler ilaçlara karşı direnç geliştirdiğinden tedavi başarısız olabiliyor.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre, sadece 2019 yılında antibiyotik direnci doğrudan 1,27 milyon kişinin ölümüne yol açtı. Antimikrobiyal dirençle bağlantılı toplam ölüm sayısı ise yaklaşık 4,95 milyon olarak tahmin ediliyor.
Antibiyotik Direnci ile Antimikrobiyal Direnç Arasındaki Fark
Bu yazıda odak noktası, bakterilerin antibiyotiklere karşı geliştirdiği dirençtir. Ancak “antimikrobiyal direnç (AMR)”, yalnızca bakterileri değil, aynı zamanda parazitler, virüsler ve mantarları da kapsayan daha geniş bir kavramdır. Bu mikroorganizmalar zamanla ilaçlara karşı direnç kazanabilir ve tedaviyi etkisiz hale getirebilir.
Antibiyotiklerin etkisini kaybetmesi, sıradan enfeksiyonların dahi ölümcül olmasına yol açabilir. Örneğin, idrar yolu enfeksiyonları veya zatürre gibi genellikle kolay tedavi edilen hastalıklar, dirençli bakteriler nedeniyle ciddi riskler doğurur.
DSÖ Bakterileri Nasıl Sınıflandırıyor?
DSÖ, bakterileri bazı kriterlere göre önceliklendiriyor. Bu kriterler; ölüm oranı, yaygınlık, tedavi seçenekleri, direnç geliştirme hızı, bulaşıcılık ve önlenebilirlik gibi unsurları içeriyor. 2024 yılı itibarıyla, bu değerlendirmeler sonucunda “öncelikli patojenler” listesine 24 bakteri girdi. Bunlar arasında en tehlikeli olarak değerlendirilen 8 bakteri ise şu şekilde sıralanıyor:
1. Klebsiella pneumoniae
-
Kaynak: İnsan bağırsakları ve dışkı
-
Hastalıklar: Zatürre, sepsis, yara enfeksiyonları, menenjit
-
Direnç: Karbapenem antibiyotiklerine karşı dirençli
Hastane enfeksiyonlarında sıkça rastlanan Klebsiella pneumoniae, “süper mikrop” olarak bilinir. Karbapenem gibi son çare antibiyotiklere karşı dirençli olması, tedavi süreçlerini zora sokar.
2. Escherichia coli (E. coli)
-
Kaynak: İnsan ve hayvan bağırsakları
-
Hastalıklar: İshal, idrar yolu enfeksiyonları, zatürre, sepsis
-
Direnç: Üçüncü nesil sefalosporin ve karbapenemlere dirençli
E. coli’nin zararsız türleri olsa da, bazı türleri ciddi enfeksiyonlara neden olabilir. Özellikle antibiyotik direnci, bu bakteriyi oldukça tehlikeli kılar.
3. Acinetobacter baumannii
-
Kaynak: Hastane ortamları
-
Hastalıklar: Zatürre, sepsis, yara enfeksiyonları
-
Direnç: Karbapenemlere dirençli
Bağışıklık sistemi zayıf hastalarda, özellikle hastanede uzun süre kalanlarda enfeksiyona neden olur. Dirençli türleri tedaviyi oldukça zorlaştırır.
4. Mycobacterium tuberculosis
-
Kaynak: Tüberkülozun etkeni
-
Hastalıklar: Tüberküloz
-
Direnç: Rifampisin ve diğer TB ilaçlarına karşı dirençli
Tüberküloz, dünya genelinde en fazla ölüme neden olan enfeksiyon hastalıkları arasında yer alıyor. Özellikle çoklu ilaca dirençli türleri ciddi sağlık tehditleri oluşturuyor.
5. Salmonella Typhi
-
Kaynak: Kirli su ve gıda
-
Hastalıklar: Tifo ateşi
-
Direnç: Florokinolonlara dirençli
Özellikle temiz suya erişimin sınırlı olduğu bölgelerde tifoya neden olan bu bakteri, dirençli hale geldiğinde ölümcül risk taşır.
6. Shigella Türleri
-
Kaynak: Kirli gıda, su, temas
-
Hastalıklar: Şiddetli ishal, karın ağrısı, ateş
-
Direnç: Florokinolonlara dirençli
Shigella bakterileri, gelişmekte olan ülkelerde yaygındır ve genellikle çocukları etkiler. Antibiyotik direnci tedavi seçeneklerini sınırlar.
7. Enterococcus faecium
-
Kaynak: Bağırsak florası
-
Hastalıklar: İdrar yolu enfeksiyonları, sinir sistemi enfeksiyonları
-
Direnç: Vankomisin dirençli
Bağışıklığı baskılanmış hastalarda ciddi enfeksiyonlara yol açabilir. Vankomisin direnci, tedavi sürecini karmaşık hale getirir.
8. Pseudomonas aeruginosa
-
Kaynak: Ameliyat sonrası enfeksiyonlar
-
Hastalıklar: Kan, akciğer, idrar yolu enfeksiyonları
-
Direnç: Karbapenemlere dirençli
Hastane ortamlarında bulaşan bu bakteri, çoklu direnç göstermesi nedeniyle ciddi bir enfeksiyon riski taşır. Özellikle cerrahi hastalarda hayati tehlike oluşturur.
Unutulmamalıdır ki, antibiyotiklerin bilinçsiz kullanımı, bu dirençli bakterilerin yayılmasını hızlandırıyor. Hem bireysel hijyen hem de küresel sağlık politikaları, bu tehdide karşı hayati öneme sahiptir.
